چالشی با تیپولوژی هنرمندان

 

شده هیچ وقت با جماعت هنرمندان یا همان بازیگران سینما و تلویزیون حشر و نشر داشته باشید؟ آیا شده یک بار با یک بازیگر یا فیلم ساز یا کارگردان هم نشین یا هم کلام شده باشید؟

با نویسنده و شاعر چطور، آیا براتون اتفاق افتاده که یک بار آن ها را در جمعی محدود یا به صورت انفرادی از نزدیک دیده باشید و در بارۀ موضوعی یا پدیده ای یا در باره شعر و نویسندگی و مسائل اجتماعی با آن ها گپ و گفت داشته باشید؟

من این فرصت را داشتم که هم با بازیگران و فیلم نامه نویسان و کارگردان ها همکلام باشم و هم به مناسبت هایی با شاعر و نویسنده و برخی از ناشران و حتی با اهل موسیقی نشست های کوتاه و بلند داشته باشم.. البته با موسیقی دان ها و خواننده ها هنوز خیلی اخت نشده ام و شاید هم هیچ وقت رفیق صمیمی نشوم!

یکی از نتیجه هایی که بر اثر هم اندیشی و همکلامی با این افراد بدست آورده ام، کشف بخشی از تیپولوژی آنهاست. که برایم خیلی جالب و خیلی عجیبه که هرکدوم از این گروه ها، حس و حال و خلق و خوی خاص خود را دارند. یعنی انگار یک سری از خصلت ها، جزو ویژگی شغل آنهاست و یا شغل آنها برآمده از شخصیت درونی آنهاست. (البته تشخیص این دو واقعاً مشکله)

مثلاً از ویژگی فیلم نامه نویسان و کارگردان ها این است که با تیپولوژی خاص ظاهر می شوند، لباس های آزاد و غیر اطو کشیده می پوشند، رنگ لباس آن ها خسته و وارفته است. معمولاً سر و رویی نا آراسته دارند تا بگونه ای از بقیه مردم متمایز باشند. خیلی مقید هستند که در آداب رفتاری و گفتاری، خود را متفاوت از بقیه نشون بدهند و از همه مهم تر این که خیلی دوست دارند دیده و شنیده شوند! معمولاً در ساخت و پرداخت فیلم های سفارشی، به هیچ وجه آقا بالاسر را تحمل نمی کنند و...

ویژگی بازیگران سینما و تلویزیون هم تا جایی که من آنها را بررسی کردم، این است که میل به پوشش رسمی و کلاسیک ندارند، دوست دارند کم  بپوشند، کمتر بکوشند، نوشیدنی های برند بنوشند، و با هر کسی نجوشند. عادت دارند در گفت و گوهای رسمی حرف های گیشه ای و کلیشه ای بزنند و نظر های شاذ بدهند و برای نظر و عقیدۀ خود دلیل های به ظاهر منطقی یا اختصاصی بتراشند تا حرفشان مثلاً به کرسی قبول بنشیند. به علاوه این که بازیگران وقتی در مقابل دوربین استودیو به عنوان مهـمان قـرار می گیرند، خــود را رفیق شفیق هم دیگر نشان می دهند و برای هم تعارف تکه پاره می کنند، اما در واقع بسیار خودبین و خودخواه اند و سایر همکارانشون را اصلاً بر نمی تابند. نکتۀ دیگر این که طلاق و ازدواج دوم بین آنها خیلی رایج است و خیلی هاشون از دو همسر صاحب فرزند هستند که فرزندانشان هم انگار نه انگار که بین والدین آنها جدایی افتاده و با این مسئله خیلی راحت کنار می آیند.

بازیگران زن سینما و تلویزیون، تقریباً 95 درصد شیک پوشند، هزینه های لباس و آرایش آنها بسیار بالاست، غیر از معدودی از آن ها، بقیه اصلاً قائل به حجاب نیستند، خود را بیشتر از آن چه هستند نشان می دهند، بیش از نیمی از آنها برای رسیدن به شهرت  از هر خط قرمزی عبور می کنند. به تنها زیستن عادت دارند، دیده و شنیده شدن هم جزو لاینفک خواسته های آن هاست. البته در بین زنان بازیگر به لحاظ تقیدات مذهبی و اخلاقی سه چهار مورد استثناء هم داشتیم و هنوز هم داریم.

اما وقتی با شاعران همکلام می شویم می بینیم که آدم های با نظم و آرامی هستند. معمولاً لباس رسمی می پوشند، گاهی اصلاً حواسشون به محل حضورشان نیست. گاهی روی بعضی از موضوعات ساعت ها تمرکز می کنند. گاهی در  ماورای واژه ها سیر می کنند و بیشتر از واقعیت های زمینی، نگاهشون به آرزو ها و نایافته هایی است که بیشتر از آنکه در عالم واقع رقم بخورد، در عالم خیال می گنجد. گاهی بی آنکه بدانند و بخواهند، مفاهیمی مطابق بر حقیقت در ذهنشون شکل می گیرد که حقیقتش قابل درک است، اما برای اطمینان از سند روایی و تاریخی آن بعداً به جستجو و تحقیق  می پردازند. (منظورم از شاعران، شاعران آئینی، انقلابی، متعهد و مذهبی است)

گروه نویسندگان و اهل قلم، یک ویژگی مشترک دارند که معمولاً کم گو و بعضی وقت ها کم رو و البته خوش رو هستند. اما در سایر ویژگی ها بر سه گونه اند،

1. گروهی که داستان نویس، افسانه سرا، وقایع نگار و تاریخ نگارند.
2. گروهی که در فاز سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و یا در حوزۀ دین و اخلاق و روایت گری قلم می زنند.
3. گروهی که در موضوعات علوم تجربی، فنی و علوم انسانی، دانش و آموخته های علمی خود را می نگارند.

ویژگی شاخص گروه اول این است که انگیزه دیده شدن در آنها بالا نیست، اما از اینکه مورد تکریم واقع شوند بدشان نمی آید. روحیۀ نوع دوستی در آنها قوی است و با مردم کوچه و بازار بیشتر از گروه دوم حشر و نشر دارند، لبریز از خاطرات عاطفی و فانتزی هستند، مهمانی رفتن را بیشتر از مهمانی دادن دوست دارند، از نظر مشی فکری معمولاً یا مدافع وضع موجودند و یا دگراندیش، همواره یکی دو نفر از شخصیت های ادبی و معنوی را بعنوان الگوی کاریزمای مورد علاقۀ خود می ستایند اما از بقیه چهره های مشهور خیلی تعریف و تمجید نمی کنند. از نظر هدف و آرمان خواهی دنبال ایده آل ها هستند. یعنی چیزی شبیه همان مدینۀ فاضلۀ ای که همه اسمش را شنیده ایم.

اما، گروه دوم، نوعاً اهل بحث و جدل و گفتگو هستند، معمولاً با سند و مدرک و دلیل سر و کار دارند و به دانسته ها و آموخته های خود استدلال می کنند، کمی دیر باورند، اما غیر عقلانی حرف نمی زنند، بیشتر واقع گرا هستند تا حقیقت گرا،  نسبت به استدلال منطقی و علمی و انتقاد طرف مقابل گاهی خوب انعطاف نشان می دهند و گاهی هم البته بسیار رنجیده خاطر می شوند. بسیار بسیار دوست دارند نظرات آن ها شنیده شود. در تحلیل و نظریه پردازی بیشتر بر اساس شنیده های غیر رسمی استناد می کنند. نقطه ضعف های جامعه را بیشتر از نقاط مثبت می بینند. این گروه از تحلیل گران معمولاٌ بعد از دوره هایی از  تحولات سیاسی و حوادث اجتماعی، نظراتشون پوست اندازی می کند و افکارشون گاهی تا صد درصد  عوض می شود...

با گروه سوم متأسفانه هنوز توفیق آشنایی عمیق و گفتگوی صمیمی و دوستانه نداشته ام...

و اما نتیجه و جان کلام

یک بار خدمت شش نفر از نویسنده های مشهور و نیمه مشهور بودم. یادداشت مربوط به هنرمندان را به آنها دادم و ازشون خواستم با توجه به شناختی که دارند، به نظراتم نمره بدهند. غیر از دونفر که 18 و 19 دادند، بقیه نمره ها 20 بود.

بار دیگر خدمت هفت نفر از هنرمندان (کارگردان، فیلم نامه نویس و مشاور کارگردان) بودم و نظراتم مربوط به نویسندگان و بازیگران را به آنها دادم. به آنچه راجع به نویسندگان نوشته بودم همه نمره 20 دادند. اما به شناختم از بازیگران سه نفر 18 و بقیه 17 دادند.

بار سوم، شناختم از نویسندگان و کارگردان ها و فیلم نامه نویس ها را به پنج نفر بازیگر میان سال دادم (چهار مرد و یک زن) در مورد نویسندگان همه نمرۀ 20 دادند. اما در مورد کارگردان ها و فیلم نامه نویس ها، بازیگر خانوم نمره 18 و آقایون نمره 19 دادند...

 

پ.ن: وقتی داشتم شرح این ماجرا را می نوشتم یاد مرحوم زنده یاد حسین پژمان بختیاری با شعر معروفش به نام «برزگر و شاعر و لشگری» افتادم که مطلعش این است: پیرزنی داشت سه فرخ پسر//  هریکی آراسته با صد هنر...

 

 

تفاوت شاعر با عارف

یکی از دوستان خوش مشرب من می گفت: هر عارفی شاعر هست، ولی هر شاعری عارف نیست. نمی دانم این حرف چقدر مقرون به صحت است؟ البته اصراری هم ندارم که این موضوع را بدانم. شاید برای من فایده ای هم نداشته باشد که این حرف درست است یا نه... اما به اندازۀ سواد نداشته ام هرچه فکر کردم تا نمونه ای که خلاف حرف ایشان را ثابت کند، پیدا نکردم...

و حالا اگر کسی از خلاف این موضوع اطلاع دقیق تری دارد، بگوید تا بدانسته هایم بیفزایم.